Tháng 7 năm 2022 vừa rồi, tôi đưa nhà thơ Nguyễn Duy và PGS Đào Tuấn Anh đi Kon Tum đi thăm một vài nơi, và tất nhiên nơi không thể bỏ qua là tòa giám mục.
Là tôi đưa cô ấy vào chứ tôi không lạ ở đây sao?
Khi đang loanh quanh chụp ảnh mấy cây cổ thụ còn sót lại, dấu vết nơi đây từng là rừng, Đào Tuấn Anh ghé vào nhờ tôi chụp cho bằng được vì điện thoại của cô ấy hết pin. Chúa ơi, một hàng tượng đá.
Đây là khu mới mở nên tôi không biết, còn dãy tượng đá chắc cũng chỉ nằm ở đó thôi. Vấn đề là, Tây Nguyên có tục làm tượng nhà mồ nhưng lại làm bằng gỗ. Đá đối với họ vô tri vô giác như đất. Họ không biết làm đá, hay chính xác là tôi chưa thấy ai nói người Tây Nguyên biết làm đá, bản thân tôi cũng chưa thấy, trừ cây đàn đá vẫn chưa rõ nguồn gốc. , và cây đàn đá hầu hết được thu thập. Cái gì có sẵn rồi dùng mà tạc thành tượng như thế này thì chưa từng thấy.
Cũng nên nhớ rằng, trước đây, người Tây Nguyên đã từng chế tác cồng chiêng và đàn ge (che) của riêng mình.
 |
|
Tượng đá kiểu Tây Nguyên tại Tòa giám mục Kon Tum |
Vốn dĩ, người Tây Nguyên không làm được cồng chiêng, nhưng họ mua / trao đổi từ người Kinh, Lào, Mã Lai… Họ chỉ làm một việc “đơn giản”, nhưng nhờ đó mà cồng chiêng trở thành cồng chiêng Tây phương. Nguyên … chỉnh chiêng, có người gọi hình tượng là chiêng dây. Chính nhờ những nghệ nhân tài hoa với đôi tai nghe rất đặc biệt và đôi bàn tay tài hoa này mà từ những chiếc chiêng được đúc và gò đồng thời, giờ đây mỗi chiếc chiêng đều đảm nhiệm một nốt nhạc trong dàn chiêng, dù dàn chiêng từ 7 chiếc trở lên. mười chiếc.
Tương tự với ge / ché. Nguồn gốc xuất phát từ nhiều nơi, nhưng nhiều nhất là từ Ninh Thuận Chăm, Gò Sành Bình Định. Người Chăm Ninh Thuận có nghề làm gốm, một phong cách đơn giản nhưng độc đáo là nung trên mặt đất. Chính họ đã cung cấp rất nhiều nghêu / chum cho người dân Tây Nguyên. Và người Tây Nguyên chỉ làm một việc “đơn giản” là nấu rượu ở đó. Men tự chế từ rễ cây, lá rừng. Ngô, mì (sắn), kê, gạo …, họ trồng ngoài đồng, ủ với men, cho ngao vào, thành rượu. Tưởng đơn giản vậy thôi, đã là cả một vùng rộng lớn huyền bí, để không phải dễ dàng, bất kỳ ai, ở đâu cũng có thể có rượu.
\N
Và cũng như cồng chiêng, khi về Tây Nguyên, nó trở thành … Tây Nguyên. Có những bộ chiêng hàng trăm triệu, cũng có những bộ chiêng trị giá hàng chục con trâu. Tôi từng rất thích thú khi được giới thiệu đến ngôi nhà của Amí Danh ở trung tâm xã Ia Mla (Krông Pa, Gia Lai) có hai cây cà kheo cổ, một con trị giá ba mươi con, tức nửa con voi, khoảng trăm năm tuổi. mười triệu một con trị giá hai mươi con bò khoảng một trăm triệu (30 năm trước). Con có giá trị ba mươi con được đặt tên là Pung và con có hai mươi con có tên là Chanr …
Sau đó, hãy xem cách người Tây Nguyên có thể biến những thứ không phải của mình thành báu vật của mình, và khiến cả thế giới phải công nhận.
Hôm đó tôi cố gắng tìm một linh mục trong tòa giám mục để hỏi nguồn gốc của những bức tượng được dựng ở đó. Nó được tạc trong tư thế của một pho tượng nhà mồ, với những nét vạc thô ráp, những khối hình quy ước, thậm chí có những khuôn mặt được cho là rất cụ thể nhưng vẫn rất mơ hồ. Cũng giống như tạc tượng truyền thống của Tây Nguyên, những gương mặt Tây Nguyên không thể lẫn vào đâu được dù những nét dao còn rất vụng về. Ở đây chúng tôi nhận ra ngay khuôn mặt của tổ tiên phương Tây, thậm chí dựa vào thứ đeo trên ngực chúng tôi biết cụ thể từng người. Nhưng nó vẫn rất … nghiêm trang.
Tôi tâm đắc với ý kiến của nhà nghiên cứu Đào Tuấn Anh khi bà cho rằng: “Cứ nhìn vào kiến trúc của các nhà thờ Công giáo được xây dựng ở Việt Nam, bắt đầu từ thiết kế của các nhà truyền giáo phương Tây, rồi Pháp, thì thấy họ mang nhiều“ bản sắc dân tộc Việt Nam ”hơn. Ở các tỉnh phía Bắc, nhà thờ cổ được xây dựng theo kiểu đình, đền, chùa, phủ, còn Tây Nguyên (Đà Lạt, Kon Tum …) – theo kiểu nhà rông với mái úp hình rìu.Các tượng Đức Mẹ và các thánh ở nhiều nhà thờ cũng được VN hóa, điển hình là tượng Đức Mẹ bồng con ở nhà thờ La Vang với hình dáng một người phụ nữ Việt Nam.
Tượng Đức Mẹ cụt tay ở Măng Đen (Kon Tum) có khuôn mặt của phụ nữ Tây Nguyên. Nhưng phải đến nhóm thánh trong sân chủng viện của nhà thờ ở Kon Tum, tôi mới bị sốc. Tất cả các pho tượng đều được tạc hoàn toàn bằng đá theo phong cách nhà mồ Tây Nguyên. Không biết nhóm tượng này được làm từ bao giờ, nhưng những ai nghiên cứu sâu về tượng nhà mồ Tây Nguyên sẽ thấy rằng nó đã trở thành “tiêu bản”, để tạc tượng có một di sản “thật”. Khuôn mặt của các vị thánh được miêu tả thậm chí còn đơn giản hơn so với các ngôi mộ ở Tây Nguyên, được miêu tả chỉ bằng một vài nhát rìu. Nhưng người xem vẫn nhận ra từng hương vị qua những biểu tượng, ký hiệu riêng cũng được khắc họa rất đơn giản nhưng mang tính khái quát cao. Cụm tượng này khiến tôi liên tưởng đến một quần thể tượng đá miêu tả 15 phép thần thông chia làm 3 bộ do điêu khắc gia Lê Ngọc Huệ (1936) thực hiện năm 1961 – 1962 theo phong cách tân thời của phương Tây. Hai quần thể tượng có những điểm tương đồng, và điểm giống nhau lớn nhất là cả hai đều được tạo ra trong sự thăng hoa thần thánh ”.
(còn tiếp)