Đánh thức âm thanh của đá

Rate this post

Những thanh đá tưởng chừng như vô tri vô giác nhưng qua bàn tay của các nghệ nhân tạo nên âm thanh trong trẻo, rõ ràng như âm vang của đại ngàn. Mỗi giai điệu của đàn đá là những “ký hiệu” bằng trái tim, bằng truyền thống văn hóa dân tộc. Người góp phần đánh thức những âm thanh này phải kể đến nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông.

Thánh giọng đại ngàn

Nằm khiêm tốn trong một góc nhà xưởng rộng lớn của Làng nghề Trường Sơn thuộc Cụm công nghiệp Diên Phú (huyện Diên Khánh), khu sản xuất của Nhà máy Violin Phương Đông lúc nào cũng nhộn nhịp âm thanh. Tiếng đục chạm vào đá và âm thanh phát ra từ những tảng đá đủ hình dạng và kích cỡ đầy nhạc tính. Dừng đục đẽo, nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông – chủ cơ sở lấy chiếc búa nhỏ gõ thử vào phiến đá vừa chế tác, âm thanh phát ra trong trẻo, ngân dài trong không gian. Thả vội chiếc búa xuống đất, lấy tay phủi cho sạch bụi, anh Đông cười nói: “Anh ơi! “Rất may là tôi đã điều chỉnh 3 thanh đá để tìm được chiếc có nốt si rõ ràng nhất. Đây là thanh cuối cùng hoàn thiện chiếc đàn đá lớn, thanh lớn nhất dài gần 1,5m.


1

Bộ đàn đá “khủng” của anh Đông.


Thời gian gần đây, Xưởng đàn Violin Phương Đông phải làm việc liên tục do số lượng đơn hàng sản xuất đàn đá không ngừng tăng lên. Sau khi bàn giao 10 bộ sáo đá cho huyện Khánh Sơn, cơ sở lại bắt tay vào thực hiện 2 bộ sáo loại lớn cho tỉnh Bình Phước và 5 bộ sáo tầm trung cho các cơ sở du lịch của các tỉnh lân cận. Anh Phan Hữu Quân (thợ đục đá) chia sẻ: “Công việc nhiều, tiến độ nhanh nhưng vui. Mỗi bộ nhạc cụ được làm ra là sự khôi phục lại những giá trị cổ xưa của các dân tộc qua hàng nghìn năm. Số lượng nhạc cụ đá được đặt hàng chế tác ngày càng nhiều cho thấy nét văn hóa truyền thống của dân tộc ngày càng được quan tâm. Việc phục chế các nhạc cụ này là cách để trả ơn tổ tiên đã tạo ra loại nhạc cụ độc đáo này ”.

Ngập ngừng đặt viên đá đã chỉnh sửa lên giá đỡ, nhạc sĩ Phương Đông bắt tay vào thử đàn. Bàn tay người nhạc sĩ trạc tuổi tứ tuần nhẹ nhàng lướt chiếc búa trên những phiến đá đen, vang lên những giai điệu. Lúc cao vút, tiếng đàn đá thiêng vang xa. Ở dải âm thấp, cần đàn vang như tiếng vọng của vách đá. Những âm thanh như tiếng nói của ngàn âm vang. Mỗi nốt nhạc cất lên như thể hiện tấm lòng của người dân vùng cao, với âm vang hùng tráng của núi rừng, với tiếng suối chảy róc rách …


1

Bo Bo Thị Thu Trang biểu diễn đàn đá tại Đêm hội Raglai ở Lễ hội trái cây Khánh Sơn năm 2022.


Nhân duyên với đá

Đến nay, nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông đã chế tác hơn 100 bộ đàn đá, mỗi bộ đều mang trong mình những câu chuyện xúc động. Từ một nhạc sĩ được giao chơi cây đàn đá Khánh Sơn huyền thoại để báo cáo Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), rồi những “hòn đá hét” ấy gắn bó với anh lúc nào không biết. Nhắc lại chuyện cũ, nhạc sĩ Phương Đông kể: “Năm 1979, đàn luýt Khánh Sơn được phát hiện, tôi và nghệ sĩ Hải Đường, sau này có thêm NSND Đỗ Lộc là những người đầu tiên được giao tập và biểu diễn đàn tranh. Sau đó, tỉnh thành lập Đoàn ca múa nhạc dân tộc. Được cử làm Phó trưởng đoàn nên tôi bắt đầu đi tìm đá để làm đàn cho đoàn ”.

Cũng từ đó, cây đàn đá từ “duyên” đã trở thành “cái nghiệp” đối với người nhạc công chuyên chơi đàn nguyệt. Anh Đông không nhớ nổi chân mình đã đi qua bao nhiêu con suối sâu, khe núi, lật qua vô số phiến đá chỉ để tìm một tảng đá có âm thanh phù hợp với một bộ dàn. Nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông bồi hồi: “Những năm đầu đi tìm nguồn đá ở Khánh Hòa không được, phải vào tận Ninh Thuận rồi đến Phú Yên. Lúc đó tôi cũng nản, tưởng mình thất bại thì trời phù hộ, tìm được nguồn đá đen và bắt tay vào làm ”.

Tìm đủ đá cho cây đàn không phải là điều dễ dàng. Hai tháng, ba tháng cũng có thể là một năm, hai năm … Không chỉ vậy, để có được âm thanh đúng chuẩn trong một tổ hợp đàn, những viên đá phải mài, chế tác nhiều lần. Nhiều phiến đá thoạt nghe có tiếng kêu trong veo, nhưng sau nhiều lần xử lý, các thớ đá bị tách rời, từ viên đá kêu éc éc trở thành đá câm. “Thường có hai loại guitar rock, cả hai đều có nguồn gốc từ dung nham phun trào. Đàn của các tỉnh khác được làm từ đá phiến (đá sừng), chỉ có một loại đá phiến Khánh Sơn là Rhyolite Porphyre. Loại đá có âm thanh hay nhất được tìm thấy chủ yếu ở Dốc Gạo (thị trấn Tô Hạp, huyện Khánh Sơn). Đây là nét độc đáo làm nên sự khác biệt của đàn đá Khánh Sơn so với các đàn đá ở địa phương khác ”. Đồng chia sẻ.

Trong 5 năm đầu lội rừng tìm đá, anh Đông trải qua nhiều ca sốt rét rừng. Kết quả là anh phải đi hết bệnh viện này đến bệnh viện khác để có thể chữa khỏi hoàn toàn căn bệnh sốt rét dai dẳng của mình. Tuy nhiên, cái duyên với đá đã đến với người đàn ông sinh năm 1960 nên sau cơn sốt rét, anh tiếp tục hành trình băng qua núi rừng Khánh Sơn, Khánh Vĩnh để tìm tiếng đàn. Hơn 30 năm qua, mỗi khi nghe tin có nguồn đá gọi đến, tuần này qua tuần khác, ông lại lao vào rừng …


1

Làm một cây đàn luýt mất rất nhiều công sức.


Để mãi tiếng đàn đá

Dù đã nhiều năm cống hiến cho cây đàn tính nhưng đến nay, mong muốn lớn nhất của nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông không chỉ là làm thêm hàng trăm bộ đàn mà tâm nguyện nhất chính là các thế hệ đàn em. Raglai biết chơi fiddle. Bởi trong các lễ hội như cúng cơm mới, bỏ mả… đều có sự hiện diện của đàn đá cùng với ma la. Được biết, tất cả những công trình nghiên cứu liên quan đến cây đàn tính của nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông sẽ được in thành sách. Từ đó, giúp thế hệ sau tiếp cận dễ dàng với đàn đá, có tài liệu phục vụ công tác bảo tồn và phát huy giá trị đàn đá.

Mới đây, huyện Khánh Sơn đã đặt hàng anh chế tác 10 bộ đàn đá nâng tổng số đàn đá trên địa bàn huyện lên 12 bộ. Ngay sau đó, anh cùng một số nghệ nhân khác đã dạy cho 30 người cách chơi đàn tính để có lớp kế cận. Tại Lễ hội trái cây Khánh Sơn năm 2022 vừa qua, trong Đêm Raglai lung linh, huyền ảo ở thung lũng Tô Hạp, hòa cùng tiếng la la vang dội, tiếng cồng chiêng hùng tráng, hàng nghìn người dân và du khách đã được lắng nghe. lắng nghe âm thanh thiêng liêng của đàn đá Khánh Sơn. Trên sân khấu, các cô gái Raglai nhanh nhẹn và điêu luyện chơi đàn nguyệt đá. Đó là những mầm mống được kỳ vọng cho việc bảo tồn và phát huy quần thể núi đá Khánh Sơn. Em Bồ Thị Thu Trang, học sinh lớp 10 Trường THPT Khánh Sơn, một trong 30 học sinh được luyện chơi xèng, tâm sự: “Là người Raglai tham gia lớp đào tạo đàn luýt, tôi hiểu rõ hơn những kiến ​​thức về đàn. Đây là cơ hội để tôi học cách chơi nhạc cụ của đất nước mình. Trong tương lai, chúng tôi sẽ sử dụng tiếng đàn tranh để phục vụ du lịch và quảng bá văn hóa của dân tộc Raglai đến với du khách trong và ngoài nước. Đồng thời trao truyền vốn văn hóa truyền thống của dân tộc.

Chia tay nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông, giữa phố phường ồn ào, ta vẫn cảm thấy tiếng đá vẫn vang vọng, âm hưởng núi rừng vẫn vẹn nguyên như gió núi đại ngàn vẫn thổi qua miền nhớ, như nước suối Tô Hạp vẫn chảy ngược về miền Tây sơn cước. Nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông vẫn trầm lắng với những bản song ca của đời mình, với cây đàn tính, với âm nhạc nồng nàn của vùng cao. Đó cũng là cách anh gìn giữ những di sản quý báu của văn hóa dân tộc cho mai sau, không chỉ cho riêng mình.


Ông Nguyễn Văn Nhuận – Chủ tịch UBND huyện Khánh Sơn: Đàn da là loại nhạc cụ độc đáo, lâu đời của dân tộc Raglai ở Khánh Sơn. Tuy nhiên, theo thời gian, nhạc cụ là linh hồn, là báu vật, là biểu tượng của dân tộc Raglai ngày càng mai một. Vì vậy, đến năm 2020, UBND huyện Khánh Sơn đã triển khai kế hoạch bảo tồn, tôn tạo và nâng cao giá trị đàn đá Khánh Sơn, đưa về làng. Trong thời gian tới, ngoài việc tiếp tục thực hiện các nội dung bảo tồn, trùng tu di tích đàn đá Khánh Sơn, hàng năm, huyện sẽ tổ chức hội thi, hội diễn, giao lưu nhạc cụ trong toàn huyện, thậm chí với các địa phương khác.


Đình Lâm – Công Định

Leave a Comment