Mai Thị Trà là một trường hợp đặc biệt của Huế. Là một nghệ sĩ ẩm thực, cô không mở quán ăn, không chịu đứng bếp, không quảng bá thương hiệu … như những nghệ sĩ nổi tiếng khác. Niềm yêu thích nấu nướng của chị chỉ âm thầm, lặng lẽ qua những năm tháng dạy nghề và mới đây là cuốn sách gối đầu giường cho các bà nội trợ: “VEGETARIENS A LA MODE DE HUE – Chay kiểu Huế”) bằng hai thứ tiếng Pháp và Việt.
Đã bước sang tuổi 82 nhưng bà Mai Thị Trà vẫn thẳng lưng bước đi uyển chuyển, thanh thoát, gương mặt vẫn gợi nhớ một thời làm ngẩn ngơ bao người mặc khách. Một điều bất ngờ nữa mà chị dành cho tôi trong căn nhà khép kín trên đường Điện Biên Phủ (TP.Huế) là chị rất biết… ăn nói như người Quảng và thường nói lái khi nói chuyện kiểu “mặt bánh bèo, đầu xuôi đuôi lọt”. (một loại bánh ăn với đuôi bò) Điều này khá lạ đối với một phụ nữ “Huế xưa”, đang thắc mắc thì đến lượt chị ngạc nhiên hỏi: “Người Huế xưa nói chuyện lái xe có gì lạ không? Mọi người đều biết lái xe trong thời của tôi. ”
Bà Mai Thị Trà xuất thân danh gia vọng tộc, ông nội là thày dạy vua Duy Tân; cô ruột của bà – bà Mai Thị Vàng cũng là vợ vua Duy Tân; Cha cô là một quan huyện … nên việc dạy con gái làm việc nhà được mẹ cô Trà rất coi trọng. Em cho biết: “Trước đây, ngoài việc học chữ, em được mẹ và các cô, chú, bác dạy rất kỹ việc nhà, bắt đầu từ việc bẻ khuôn bánh, gói bánh. Tôi nhớ mỗi khi có đám giỗ, bà, mẹ, cô dì chú bác lại quây quần làm các loại bánh, các món Huế để cúng gia tiên. Được người lớn dạy dỗ với niềm đam mê nấu nướng, tôi trở thành bà nội trợ lúc nào không biết. Tôi thấy lạ là bây giờ, nhiều người, ngay cả những nghệ nhân nổi tiếng của Huế cũng không biết gói bánh tét ”.
Rồi câu chuyện lan man sang chủ đề món ăn cung đình và món ăn dân gian. Bỗng bà nhăn nhó nói: “Xưa nay người ta sắp xếp để phục vụ du khách chứ làm gì có món ăn cung đình. Cung đình hay dân gian thì người ta chỉ ăn được bao nhiêu món thôi. Chẳng qua trong dân gian người ta bớt mặn mà.” còn kho thì người ta chế biến cầu kỳ, tế nhị hơn ”. Điều thú vị là hiện nay cơm hến và bún bò là hai đặc sản của Huế. Nhưng theo chị Trà, ngày xưa người ta không ăn hai món này trong cung đình vì cơm hến là món thập cẩm của người nghèo, còn bún bò nhìn hơi mất mỹ quan khi cho cả chân giò vào bát. Một câu chuyện khác kể rằng “có một năm vua Bảo Đại đi kinh lý ở Thanh Hóa, trong số các cung nữ Huế được Toàn quyền điều động vào bếp nấu ăn cho ông, có mẹ tôi (lúc đó, thân phụ của bà là một quan huyện Thanh Hóa). Và tôi đã tận mắt chứng kiến người ta giết chim công để làm nem, chim trĩ để làm giò heo chứ không phải hoa quả và giò heo để làm giống chim công, chim phượng hoàng như bây giờ ”.
Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Huế, về làm giáo viên dạy văn các trường Nguyễn Tri Phương (trước 1975), Đồng Khánh (nay là Hai Bà Trưng). Những tưởng văn chương đã khiến cô quên đi niềm yêu thích bếp núc, nhưng không phải vậy. “Sau giải phóng, tôi là giáo viên dạy văn trường Hai Bà Trưng. Khi đó, tôi có vài lần khoe tài nấu nướng trong các buổi sinh hoạt Tết ở trường, nên tôi được nhà trường mời dạy nội trợ nữ cho học sinh. Tiếng lành đồn xa, sau đó tôi được Hội Phụ nữ mời về Trung tâm Dạy nghề để truyền nghề cho lớp trẻ. “Năm 1991, sau khi nghỉ dạy ở trường, chị dành nhiều thời gian. đến các lớp dạy cho học trò cách làm các loại bánh đặc trưng của Huế: nậm, lọc, bánh bèo, quai vạc, bánh ít đen, phu thê, bánh trái … và những món ăn mang đậm hương vị đất Cố đô sau này, khi bà truyền nghề. đến Trung tâm Giới thiệu việc làm và Dạy nghề của Hội LHPN tỉnh, theo nguyện vọng của nhiều học viên, cô bắt đầu dạy thêm cách nấu các món chay, kinh nghiệm nấu những món ăn đó được cô tích lũy từ khi học với thầy Hoàng. Thị Kim Cúc ở Trường Nữ Đồng Khánh – Huế và cuốn sách dạy nấu ăn chay từ những món đơn giản đến những món cầu kỳ, công phu phục vụ cho buổi lễ do cô Cúc biên soạn.
Hơn 26 năm miệt mài truyền kinh nghiệm nấu các món Huế cho lớp trẻ, đến nay, đã ngoài 82 tuổi, nghệ nhân Mai Thị Trà vẫn ngày ngày háo hức đến với Trung tâm Giới thiệu việc làm và Dạy nghề của Hội LHPN phường. biết rõ. Công việc tuy âm thầm nhưng nhiều người đến mời chị làm thành viên ban giám khảo các cuộc thi nấu ăn hay dạy cách chế biến một số món ăn trên các phương tiện thông tin đại chúng … Dù ở rất xa nhưng chị đã nhận lời làm thành viên của Hội Ban giám khảo Hội thi “Đầu bếp giỏi” và đã giảng dạy nhiều năm tại Trường Trung cấp Du lịch Thành phố Hồ Chí Minh. Tại Huế, chị được Hội Phụ nữ, Ban Nữ công các trường đại học Huế mời làm giám khảo các cuộc thi nấu ăn; Khách sạn mời đánh giá xếp hạng của các đầu bếp. Cô cũng ra Hà Nội để lên sóng Đài Truyền hình Việt Nam dạy cách chế biến các món ăn Huế. Thấy cô tất bật với công việc, nhiều người khuyên cô nên nghỉ ngơi hoặc chỉ tận dụng mặt tiền căn nhà trên đường Điện Biên Phủ để mở quán chay “hái ra tiền”, nhưng cô vẫn một mực: “Em thích làm nghề lắm. , Tôi không thích làm công nhân như làm dâu trăm họ ”.
Trong những chuyến đi xa, nghệ nhân Mai Thị Trà ấn tượng nhất là chuyến thăm Vương quốc Bỉ cùng bà Tôn Nữ Thị Ninh, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Vương quốc Bỉ. Trong chuyến đi nước ngoài đó, cô nhận ra một điều, không chỉ người Việt Nam mà nhiều người nước ngoài như Bỉ và các nước thuộc Liên minh Châu Âu (EU) đều yêu thích món ăn thuần thực vật này. Thực tế đó đã thôi thúc cô viết và giới thiệu những món ăn chay theo phong cách của người Huế đến với du khách nước ngoài. Và thế là cuốn sách “VEGETARIENS A LA MODE DE HUE – Ăn chay kiểu Huế” bằng hai thứ tiếng Pháp – Việt, hướng dẫn cách nấu hơn 90 món chay ra đời, trở thành cuốn sách gối đầu giường về các món chay. không chỉ phụ nữ Huế.
Nếu bạn muốn hiểu về Huế, hãy đắm mình trong ẩm thực Huế. Nhưng nếu chỉ đắm chìm trong những quán ăn nổi tiếng hay gánh hàng rong mà không đọc “Món chay kiểu Huế” thì chưa một lần được trò chuyện với một “người yêu bếp” thú vị như nghệ nhân Mai Thị Trà. chắc chỉ hiểu Huế có … một nửa!