Trong suốt hàng nghìn năm lịch sử của mình, sông Hồng đã gắn liền với sự hình thành và phát triển của Thăng Long-Đông Đô-Hà Nội. Một dòng chảy mang nặng giá trị văn hóa lịch sử cho Thăng Long-Hà Nội văn hiến và cho đô thị phồn hoa.
Từ khát vọng hình thành đô thị hai bên sông Hồng với diện mạo mới khang trang, hiện đại hơn, hài hòa với không gian lịch sử văn hóa vốn có, Hà Nội đang nỗ lực thực hiện Quy hoạch phân khu đô thị. Sông Hồng tỷ lệ 1/5000 (đoạn từ vị trí quy hoạch cầu Hồng Hà nối huyện Đan Phượng với huyện Mê Linh đến vị trí quy hoạch cầu Mễ Sở nối huyện Thường Tín với huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên) và được thực hiện theo phương thức lan tỏa trong toàn hệ thống chính trị thực hiện Nghị quyết 15-NQ / TW của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Trong nhiều nhiệm vụ lớn phía trước, với khối lượng công việc khổng lồ, thành phố luôn đặc biệt quan tâm đến yếu tố văn hóa, lịch sử nhằm tạo ra các trục không gian văn hóa, dịch vụ du lịch, vui chơi giải trí mới. Là biểu tượng của thủ đô, gắn liền với việc xây dựng thành phố khang trang, hiện đại với đặc trưng ven sông Hồng.
Loạt bài gồm 5 bài với chủ đề “Hiện thực hóa khát vọng sông Hồng”, phản ánh những nỗ lực của Hà Nội trong việc chuyển đổi Khát vọng sông Hồng trở thành hiện thực.
Bài 1: Dòng chảy văn hóa, lịch sử ngàn năm
Xưa kia Thăng Long-Hà Nội có phía Bắc và phía Đông giáp sông Hồng, phía Tây và Nam giáp sông Tô Lịch và sông Kim Ngưu (phụ lưu). Sông Hồng – con sông trong dân gian gọi là thủy tổ của người Việt, là nhân tố quan trọng tạo nên mảnh đất Thăng Long-Hà Nội.
Trải qua hàng nghìn năm, sông Hồng vẫn lặng lẽ “gánh” nước nuôi dưỡng những vùng đất mà nó đi qua, bồi đắp văn hóa cho đời sống tinh thần của cư dân hai bên sông, là nhân chứng lịch sử cho những thăng trầm của vùng đất. . Thăng Long-Hà Nội.
Tạo nên lịch sử của vùng đất Kinh
Là con sông lớn nhất đồng bằng Bắc Bộ, sông Hồng có ảnh hưởng đến toàn bộ đời sống sinh hoạt của cư dân trong vùng, cũng như Thăng Long-Hà Nội Từ thuở ban đầu cho đến sau này, với sứ mệnh bảo vệ và nuôi dưỡng cuộc sống của con người từ nguồn nước của mình. Vì vậy, tất cả những thăng trầm, biến đổi trong đời sống xã hội của Kinh Kỳ và sông Hồng đều chứng kiến và ghi dấu ấn.
Nhiều nhà nghiên cứu lịch sử cho rằng việc vua Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư ra Đại La cũng theo sông Hồng. Thuyền xuất phát từ sông Sào Khê đến bến sông Hoàng Long, xuôi về ngã ba Gián Khẩu, ngược dòng sông Đáy đến sông Châu Giang. Qua sông Châu Giang, thuyền ngược dòng sông Hồng để vào sông Tô Lịch trước thành Đại La. Việc dời đô đó đã mở ra một thời kỳ phát triển rực rỡ mới cho Thăng Long – Hà Nội, “nơi đóng đô đầu tiên của các bậc đế vương muôn đời”.
Sông Hồng cũng là nơi chứng kiến các cuộc nổi dậy của các vua tôi, các tướng lĩnh của các triều đại chống lại quân xâm lược phương Bắc, bảo vệ kinh thành Thăng Long. Tiến sĩ Nguyễn Viết Chức, Chủ tịch Hội đồng quản lý Viện Nghiên cứu Văn hóa Thăng Long so sánh: “Với bề dày lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, sông Hồng được ví như lá chắn chống giặc ngoại xâm. Rất nhiều cuộc tập trận và cả những trận đánh đã diễn ra trên sông Hồng hoặc liên quan đến con sông này ”.
[Xây dựng Thủ đô Hà Nội là trung tâm văn hóa lớn của đất nước]
Nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến, người đã dày công nghiên cứu về văn hóa Hà Nội, trong đó có văn hóa và lịch sử sông Hồng cho biết: Vào thời Trần, sông Hồng từng chứng kiến trận Đông Bộ Đầu (1258), là trận đánh. cuộc phản công chiến lược của quân nhà Trần do vua Trần Thái Tông chỉ huy đã đánh tan quân Nguyên Mông xâm lược ở Đông Bộ Đầu (khu vực gần cầu Long Biên), kết thúc cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên – Mông lần thứ hai. Tốt nhất. Đầu phố Hàng Than, phố Hòe Nhai, bãi Trung Hà (bãi giữa sông Hồng xưa), vua Trần thường cho quân luyện tập thủy quân, thậm chí có quân đắp cát phục kích giặc ở. khu vực giữa. .
Thời Lê sơ, Lê Lợi dấy binh khởi nghĩa ở Lam Sơn (Thanh Hóa), kéo quân ra Thăng Long, đóng quân ở vùng Bồ Đề, bên kia sông Hồng. Khi đóng quân ở đó, hàng ngày, Lê Lợi cho quân đi thuyền vượt sông quấy phá quân Minh xâm lược trong Hoàng thành Thăng Long. Khi lực lượng đã đủ mạnh, Lê Lợi cho quân vây thành Thăng Long, buộc quân Minh phải đầu hàng, rút khỏi Đại Việt. Khi lên ngôi vua, Lê Lợi đã tổ chức lễ hội lớn trên sông Hồng, cho nghĩa quân đi thuyền từ Bồ Đề về kinh thành Thăng Long, khua chiêng, đánh đàn cùng nhân dân thống nhất đất nước.
Thành phố Hà Nội đã xây dựng Quy hoạch phân khu đô thị ven sông Hồng theo hướng đô thị ven sông. (Ảnh: TTXVN phát)Trước đây, ven sông Hồng có rất nhiều bến đò, mỗi bến đò mang đậm dấu ấn văn hóa của từng vùng và đó cũng là nơi hình thành các chợ hàng hóa. Bến sông là nơi trao đổi hàng hóa, lấy hàng từ phía ngược về kinh thành Thăng Long rồi tỏa đi các nơi cung cấp. Vùng Đông Ngạc (Từ Liêm) có bến Ngát, chợ Ngát nổi tiếng Kinh thành Thăng Long; rồi chợ Cầu Đông nằm ở nhánh sông Tô Lịch nối ra sông Hồng.
Thời Pháp thuộc, người Pháp cho lấp hết kênh rạch nên giao thông chủ yếu nằm trên sông Hồng. Khi chính quyền thực dân Pháp không cho phép người nước ngoài tự do kinh doanh ở Kẻ Chợ, họ bắt họ phải có địa điểm buôn bán ở Phố Hiến và sau vài năm buôn bán ở đây, người nước ngoài mới được phép mang hàng hóa vào Chợ Kẻ.
Vì vậy, khu Kẻ Chợ đông đúc nhất là khu vực sông Hồng. Điều đó có nghĩa, việc đi lại, giao thương hàng hóa, sự sôi động của Hoàng thành Thăng Long phụ thuộc chủ yếu vào sông Hồng.
Văn hiến Thăng Long
Các dòng sông có vị trí vô cùng đặc biệt trong việc hình thành các nền văn minh, tạo nên biểu tượng văn hóa, ảnh hưởng đến nhận thức và lối sống của xã hội. Vì vậy, các nền văn minh lớn trên thế giới thường gắn liền với sông ngòi như văn minh sông Hằng, sông Hoàng Hà, sông Nile, Lưỡng Hà… hay ở Việt Nam là văn minh sông Hồng. Các di sản văn hóa cũng thường được tìm thấy ven sông, trở thành nhân chứng lịch sử cho mỗi cộng đồng và cho cả dân tộc.
Không phải ngẫu nhiên mà người ta gọi sông Hồng là sông Mẹ. Sông Hồng không chỉ là con sông lớn, nuôi dưỡng cả vùng đồng bằng Bắc Bộ, mà còn là con sông chứa đựng nhiều yếu tố văn hóa gắn liền với những địa danh mà nó đi qua, đặc biệt là Thăng Long-Hà Nội.
Nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến kể: Trước đây, khi chưa có đê, con người sống hòa mình với thiên nhiên. Nhiều khi sóng to, nước ngập ruộng, người dân lập đền thờ thần nước không gây lũ lụt, sinh ra tín ngưỡng thờ thủy thần. Dọc sông Hồng có nhiều miếu thờ thủy thần và dấu tích vẫn còn cho đến ngày nay. Sau đó là những truyền thuyết ra đời từ sông Hồng như sự tích Lý Ông Trọng chém lợn sông và đình thờ ông là đình Chèm nằm bên bờ sông Hồng. Hay sự tích đền Càn Nhị thờ con chó nhỏ mang chữ Vương khi bơi qua sông Hồng nhưng sông không chết đuối, sau này vua Lý Thái Tổ cho dựng đền ở hồ Trúc Bạch (nhánh sông Hồng. Sông trước). cái đó).
Sông Hồng còn là nơi diễn ra nhiều lễ hội lớn như: Lễ hội đèn lồng Quảng Chiếu, lễ hội âm nhạc mùa thu. Lễ hội đèn lồng Quảng Chiếu bắt đầu từ rằm tháng Giêng. Lễ hội âm nhạc chúc sức khỏe nhà vua (thời Lý) diễn ra vào mùa thu tại sông Tô Lịch và Hồ Tây (nhánh sông Hồng trước đây) với các tiết mục chèo, múa, múa rối nước.
Dọc hai bên sông Hồng diễn ra nhiều lễ hội lớn, trong đó có lễ hội Đền Bạch Mã với nghi lễ rước nước sông Hồng độc đáo. Ngày nay, nhiều lễ hội ven sông Hồng vẫn còn lưu giữ nghi lễ rước nước sông Hồng như: Lễ hội Đền Và, đình Chèm, đình Tứ Liên, đình Đức Thắng …
Ông Nguyễn Mạnh Thìn, Trưởng Ban chuyên trách di tích quốc gia đặc biệt Đình Chèm, chia sẻ: Đình Chèm có vị trí đặc biệt so với các đình trong vùng, nằm sát sông Hồng, mặt quay về hướng Bắc đại diện cho chức năng cai trị. sông Hồng của Thánh Chèm, tức Lý Ông Trọng.
Lễ hội Chèm có nghi lễ rước nước sông Hồng rất độc đáo. Thuyền chở nước xuôi về trước đình, nhưng khi lên thì ngược lên bến Ngự cách đó hơn 1km rồi chở nước trở lại đình. Lễ rước nước được thực hiện ở ba địa điểm khác nhau, từ đoạn sông Chèm đến khu vực làng Hoàng Xá, Hoàng Liên. Lễ rước nước của lễ hội ven sông thể hiện sự gắn kết đời sống văn hóa tâm linh của người dân sông Hồng từ bao đời nay.
Dọc hai bên bờ sông Hồng xuất hiện nhiều làng nghề truyền thống hàng trăm năm như: làng giấy Yên Thái, làng đào Nhật Tân (Tây Hồ), làng gốm Bát Tràng (Gia Lâm) … Đối với Bát Tràng làng gốm, sông Hồng là nhân chứng cho sự hình thành và phát triển của làng.
Nghi thức rước nước của lễ hội ven sông Hồng. (Ảnh: TTXVN phát)Chủ tịch UBND xã Bát Tràng Phạm Huy Khôi cho biết: Từ khi thành lập làng đến nay, cuộc sống, sinh hoạt luôn gắn liền với sông Hồng. Sông Hồng giúp người dân thông thương, phát triển kinh tế, giao lưu văn hóa, nhờ đó kinh tế của người dân Bát Tràng phát triển hơn so với các vùng khác. Vì phát triển nên trên bến, dưới thuyền, làng cổ đặc trưng bởi tường cao, ngõ nhỏ, che chở cho làng. Các lễ hội văn hóa của làng gắn liền với sông Hồng như tục rước nước, thả đèn hoa đăng,… Bát Tràng còn là làng khoa bảng, có đỗ Trạng nguyên, 9 tiến sĩ và 364 danh nho, hiền sĩ. .
Ngược lên, làng đào Nhật Tân những ngày này rợp lá xanh, chuẩn bị cho thời điểm chuyển cây. Ông Lê Hàm được người dân làng Nhật Tân yêu mến gọi là nghệ nhân trồng đào nghèo, luôn dành tình yêu cho đào và đất làng quê mình. Anh tâm sự, cả làng đào Nhật Tân đều hiểu rằng, nếu không có thổ nhưỡng sông Hồng ngàn năm, không có nguồn nước sông Hồng thì không thể có làng đào Nhật Tân nổi tiếng như ngày nay. .
Đào Nhật Tân còn gắn với giai thoại vua Quang Trung sau khi thắng trận Ngọc Hồi-Đống Đa, áo còn thơm mùi thuốc súng, đã sai người mang cành đào Nhật Tân đến tặng công chúa Ngọc Hân. Người Nhật Tân vẫn tự hào về đào và nhất định không thể chuyển nghề để giữ được sắc hoa đào.
Dấu ấn của một vùng sông nước văn hiến, lịch sử không chỉ nổi tiếng bởi những câu chuyện, những trang sử mà còn là hàng loạt dấu tích tồn tại hai bên bờ sông. Khởi xướng và phát huy những giá trị đó, nhiều không gian văn hóa mới vùng sông Hồng đang được hình thành và sẽ sớm trở thành hiện thực, tiếp nối dòng chảy ngàn đời.
Bài 2: Dệt nên diện mạo văn hóa mới
Đình Thuận-Minh Nghĩa (TTXVN / Vietnam +)