Hôm nọ, khi tham gia hội thảo ở một trường đại học về chủ đề văn hóa Tây Nam Bộ, một sinh viên đã đặt ra một câu hỏi khiến tôi rất bất ngờ. Bạn nghĩ rằng, từ trước đến nay, nói đến miền Tây hầu như ai cũng nghĩ đến một vùng đất trù phú, đồng lúa bát ngát, cây trái trĩu cành, con người chất phác, hào sảng, giàu tình cảm. Tuy nhiên, trong hơn một thập kỷ qua, phương Tây đã phải đối mặt với nhiều thách thức. Vậy, vấn đề khó khăn nhất của phương Tây hiện nay là gì?
Đó là một câu hỏi khó, nhưng không phải là không có câu trả lời. Là một người con của miền Tây, theo tôi, một trong những thách thức lớn của vùng đất “Cửu Long” là vấn đề nguồn nước. Đây là vùng phù sa nước ngọt lớn nhất cả nước. Từ thuở mở đất, ông cha ta đã tận dụng nguồn nước từ các nhánh sông Tiền và sông Hậu để sản xuất nông nghiệp, khai thác và nuôi trồng thủy sản. Tuy nhiên, khoảng 20 năm trở lại đây, nguồn nước sông Mekong đã bị suy giảm đáng kể, do biến đổi khí hậu và các nước ở thượng nguồn sông Mekong chặn các đập làm thủy điện.
Nước không còn nhiều, đồng nghĩa với việc lượng phù sa bồi đắp cho đồng bằng sông Cửu Long hàng năm giảm sút, ảnh hưởng đến năng suất nông nghiệp. Ngoài ra, tình trạng khan hiếm nước ngọt đã dẫn đến tình trạng xâm nhập mặn nghiêm trọng hơn vào mùa khô ở các tỉnh ven biển miền Tây, gây thiệt hại cho vườn cây ăn trái. Để khắc phục, ngoài việc ngăn mặn, người dân còn tự phát khai thác nguồn nước ngầm phục vụ sinh hoạt, tưới tiêu khiến tình trạng sụt lún đất diễn ra phức tạp. Theo nhiều chuyên gia, miền Tây đang chìm với tốc độ 1-2,5cm mỗi năm. Và trong khoảng 50 năm nữa, phần lớn diện tích đất ở miền Tây sẽ chìm trong biển nước.
 |
| Đường cao tốc Trung Lương – Mỹ Thuận đưa vào khai thác đầu năm 2022 giúp rút ngắn quãng đường di chuyển từ TP.HCM đến Đồng bằng sông Cửu Long (Ảnh: Íp Thiện – Quê Hương) |
Những năm gần đây, mùa lũ gần như không còn ở miền Tây. Nếu có thì lượng nước cũng rất ít, không còn ngập sâu ruộng như trước. Ngoài ra, hệ thống đê bao tăng vụ ở nhiều tỉnh đã ngăn nước vào ruộng, luân chuyển việc khai thác ruộng từ vụ này sang vụ khác, từ năm này sang năm khác. Vì vậy, đồng ruộng không được xả chất ô nhiễm, không được tích tụ phù sa hàng năm. Đất càng ô nhiễm, càng cằn cỗi, nhưng để duy trì năng suất sản xuất tất nhiên phải tăng cường sử dụng phân bón hóa học, sử dụng các loại thuốc trừ sâu độc hại. Đây là nguyên nhân khiến chi phí sản xuất ngày một tăng nhưng lợi nhuận ngày càng thấp. Ngoài ra, tình trạng ô nhiễm do thuốc bảo vệ thực vật còn gây ra tình trạng hủy diệt nguồn lợi thủy sản. Nhiều hộ trước đây mưu sinh bằng nghề chài lưới, nay đa số bán ghe, chài lưới để vào Bình Dương làm công nhân.
Không chỉ những người làm nghề buôn bạc (dân gian gọi là đánh cá) ở miền Tây gặp khó khăn mà những người nông dân miệt vườn cũng vậy. Năm ngoái, tôi có đi thăm một người bà con ở Sóc Trăng. Anh dẫn tôi đi xem vườn nhãn, trái chín mọng nhưng anh không hái mà bán. Hỏi ra mới biết, nhãn rớt giá thê thảm, chỉ còn khoảng năm nghìn đồng một ký nên anh chỉ hái một ít để biếu bà con hàng xóm ăn, số còn lại anh để trên cây như thế. Anh giải thích thêm, việc thuê nhân công hái rồi thuê phương tiện vận chuyển cũng tốn khá nhiều chi phí, chỉ lỗ chứ không khó lãi nên anh và nhiều nhà vườn đành ngậm ngùi bỏ vườn mấy năm nay. thời tiết làm việc chăm chỉ. Cả xóm anh có nhiều người bỏ quê đi làm thuê, hết mùa đổ vốn đầu tư vườn cây ăn trái nhưng thua lỗ, không trụ được nữa. Anh cố bám vườn, không muốn rời quê nhưng cũng không biết mình có thể bám trụ được bao lâu. Đứng nhìn những công nhãn trước mặt, anh nói, nông dân bây giờ trồng cây gì cũng như chơi xổ số, chỉ khi thu hoạch mới biết trúng hay thua, lãi hay lỗ. Nếu trúng mùa mà giá quá thấp thì gần như trắng tay. Giá cao mà cây sai quả thì không lãi bao nhiêu. Vì vậy, lâu lâu mới có trường hợp vừa trúng mùa, vừa trúng giá, người ta coi như trúng số, chẳng có gì sai cả.
Cách đây hàng trăm năm, ông bà ta làm nghề nông, phải “trông trời, trông đất, trông mây / xem mưa / coi nắng, trông ngày, trông đêm…” . Tức là lúc bấy giờ chúng ta hoàn toàn phụ thuộc vào thiên nhiên, chỉ khi mưa thuận gió hòa, bà con mới được mùa. Ngày nay, nền nông nghiệp vẫn phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên. Nhưng bên cạnh đó, người nông dân cũng phải “nhìn” giá thị trường, “nhìn” đầu ra của nông sản. Đó là những lý do khiến họ vẫn phải vất vả, bươn chải trên mảnh đất, nghề nông do tổ tiên để lại. Vì nông dân chỉ có thể kiểm soát sản xuất nên đối với hàng loạt vấn đề khác, họ hoàn toàn bị động. Điệp khúc “được mùa bội thu” từ lâu đã trở thành nỗi ám ảnh của nhiều nông dân nhưng không bao giờ dứt.
Hai năm trước, một báo cáo của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho thấy có 1,3 triệu người ở phương Tây đã di cư trong thập kỷ qua. Tất nhiên, có nhiều lý do khác nhau, nhưng với nhiều người, lý do đơn giản là ruộng đồng, vườn tược, sông nước miền Tây không còn đủ sức “gồng gánh”. Số lượng lớn cuộc di cư này dẫn đến nhiều hệ lụy, trong đó vấn đề giáo dục ở phương Tây tiếp tục được đặt ra nhiều thách thức. Nói cách khác, di cư đã dẫn đến những hậu quả to lớn về mặt giáo dục. Bởi vì, khi di cư làm việc, nhiều bậc cha mẹ buộc con cái bỏ học để vào các khu công nghiệp. Vì lẽ đó, nhiều trẻ em miền Tây đã dang dở việc học.
Có thể nói, phương Tây hiện đang phải đối mặt với quá nhiều khó khăn và thách thức. Vì vậy, cũng như bao người dân khác đang sinh sống tại đây, tôi quan tâm theo dõi Hội nghị công bố quy hoạch và xúc tiến đầu tư vùng ĐBSCL giai đoạn 2021-2030 (ngày 21/6). tin tưởng và kỳ vọng.
Trong những năm gần đây, đầu tư vào Đồng bằng sông Cửu Long ngày càng được quan tâm. Theo thống kê chưa đầy đủ, kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 của các bộ, ngành, địa phương hỗ trợ vùng là hơn 318 nghìn tỷ đồng (tương đương khoảng 13,8 tỷ USD); tăng khoảng 5 tỷ USD so với giai đoạn trước, tập trung vào cơ sở hạ tầng chiến lược. Theo lãnh đạo Chính phủ, có lẽ trong nhiệm kỳ này, Đồng bằng sông Cửu Long “được ưu tiên cao nhất và điều này hoàn toàn xứng đáng”.
Từ sự quan tâm, ưu tiên của Trung ương, từ quy hoạch vùng đã được phê duyệt, sự vào cuộc của các cơ quan ban ngành, từ khối óc của người dân, ĐBSCL sẽ có bước phát triển. mạnh và có tính đột phá, trở thành vùng có trình độ phát triển khá so với cả nước. Thu nhập của người dân đang tăng lên từng ngày và họ có thể làm giàu trên chính mảnh đất của mình.
Chúng tôi thực sự hy vọng rằng các quyết định của Hội nghị sẽ sớm đi vào thực tiễn, để phát triển một phương Tây đang phải đối mặt với quá nhiều thách thức.