Những yêu cầu mới về xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ (bài 1)

Lắp đặt tấm pin mặt trời trên mái nhà tại Nhà máy nước mặt sông Đuống (Hà Nội). (ẢNH CỦA VỊT)

Bài 1: Lời giải cho vấn đề năng lượng

Cuộc khủng hoảng năng lượng đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu và Việt Nam cũng không tránh khỏi. Việt Nam là nước nhập khẩu ròng năng lượng từ năm 2015. Việc giá nhiều loại nhiên liệu như than đá, dầu khí tăng đột biến đang tạo ra áp lực lớn, cản trở sự phục hồi kinh tế sau đại dịch Covid-19. của đất nước. Nghiêm trọng hơn, chúng ta còn phải đối mặt với nguy cơ thiếu hụt các nguồn năng lượng thiết yếu như điện hay xăng dầu.

Năng lượng là yếu tố đầu vào quan trọng trong mọi hoạt động sản xuất cũng như đời sống của con người. Duy trì an ninh năng lượng là mục tiêu sống còn để đảm bảo độc lập, tự chủ của nền kinh tế. Nghị quyết 55-NQ / TW của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 cũng chỉ rõ mục tiêu bảo đảm vững chắc an ninh năng lượng quốc gia. , cung cấp đủ năng lượng ổn định, chất lượng cao với giá cả hợp lý để phát triển kinh tế – xã hội nhanh và bền vững.

Nghịch lý vừa thừa vừa thiếu

“Khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo là xu hướng đúng đắn, nhưng sự phát triển quá nóng, thiếu đồng bộ cũng để lại nhiều lo ngại”, TS Nguyễn Đình Cung nói khi nhìn lại sự phát triển bùng nổ của năng lượng tái tạo trong những năm gần đây.

Quả thực, sau nhiều năm kêu gọi đầu tư không hiệu quả, nhưng sau khi Quyết định 11/2017 / QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam được ban hành (11/4/2017), điện mặt trời đã chu kỳ phát triển nhanh và hiện có tổng công suất khoảng 16.500MWp (bao gồm 8.700MW điện mặt trời trang trại và 7.776MW điện mặt trời mái nhà). Cao hơn 20 lần so với Quy hoạch điện VII điều chỉnh.

Nhờ đó, Việt Nam nhanh chóng vươn lên vị trí thứ 8 trong top 10 quốc gia có công suất lắp đặt điện mặt trời lớn nhất thế giới (nguồn Visual Capitalist). Bổ sung 3.890MW điện gió (cũng vượt kế hoạch gần 5 lần), hiện tỷ trọng nguồn năng lượng tái tạo chiếm 27% tổng công suất phát điện của cả nước.

Sự gia tăng đột biến, cộng với những hạn chế như vận hành không chắc chắn cao, phân bổ không phù hợp,… bùng nổ năng lượng tái tạo đã làm mất cân đối cung cầu trong khu vực, gây áp lực lên lưới điện. truyền tải liên vùng (từ miền Trung, miền Nam ra miền Bắc), gây lãng phí, thất thoát và nguy cơ mất an toàn vận hành.

Nguồn điện dư thừa gây quá tải đường dây hoặc chênh lệch giữa đỉnh cao và thấp điểm gây thiếu dự phòng công suất, dẫn đến tình trạng giảm phát năng lượng tái tạo thường xuyên để đảm bảo an toàn hệ thống. Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), đến năm 2020, sản lượng điện mặt trời chưa khai thác khoảng 364 triệu kWh. Năm 2021, sản lượng điện “dư thừa” từ năng lượng tái tạo tiếp tục tăng cao, theo một số công bố khoảng 1,68 tỷ kWh, nhưng nhiều chuyên gia cho rằng con số thực tế cao hơn nhiều.

Nghịch lý hơn, trong bối cảnh năng lượng tái tạo “dư thừa” phải cắt giảm, tổng công suất điện đặt của Việt Nam cũng đã tăng hơn 145% trong vòng 5 năm từ 2017 đến nay (42.000MW lên 76.620MW), nhưng EVN vẫn cảnh báo về việc miền Bắc có khả năng thiếu điện khoảng 1.500-2.400MW trong một số giờ cao điểm hoặc thời tiết khắc nghiệt.

Đồng tình việc khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo là hướng đi đúng đắn để phát triển nền kinh tế xanh, tuy nhiên, Viện sĩ, Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Trần Đình Long cũng nhấn mạnh tính bất ổn của yêu cầu tương tự. các nguồn điện nền khác được yêu cầu. Trong Quy hoạch điện VIII đã tính đến việc cân đối nguồn phát điện bổ sung cũng như tìm ra tỷ lệ năng lượng tái tạo phù hợp hơn để vừa đạt được mục tiêu giảm phát thải carbon, vừa đảm bảo cân đối cung cầu và an toàn. hệ điều hành.

Ngoài ra, cũng cần xử lý hài hòa hơn mối quan hệ giữa điện NLTT và các nguồn điện truyền thống. Ví dụ, khi điện mặt trời đạt công suất lớn sẽ giảm thủy điện tích nước, khi không có nắng sẽ xả nước để phát điện. Ngoài ra, cần khuyến khích phát triển thủy điện tích trữ kết hợp điện mặt trời tạo thành hệ thống tuần hoàn khép kín. Mặc dù giá loại điện này đắt hơn thủy điện thông thường nhưng vẫn rẻ hơn so với điện chạy bằng than hoặc pin.

Đặc biệt, thủy điện tích trữ không đòi hỏi nguồn thủy lực lớn nên có thể xây dựng ở nhiều địa điểm, kể cả ven biển. Theo ông Long, quy hoạch phát triển điện hạt nhân tiếp tục được đưa vào Quy hoạch điện VIII để đảm bảo nguồn phát điện cơ sở rẻ và ổn định hơn. Thực tế, thế giới đang có xu hướng quay lại coi trọng điện hạt nhân vì đây được coi là nguồn điện sạch và tương đối an toàn do công nghệ và quy trình quản lý được cải tiến, khả năng xảy ra thảm họa cao. quý hiếm. Ngay cả trong giai đoạn trước đây khi điện hạt nhân bị lên án mạnh mẽ, nhiều quốc gia vẫn âm thầm phát triển và coi đây là hướng đi khó thay đổi.

“Vì vậy, chúng ta cần có cái nhìn cứng rắn về vấn đề này ở cấp lãnh đạo cao nhất. Các cơ quan tư vấn quy hoạch cần nghiên cứu kỹ lưỡng, tìm ra những luận cứ đầy đủ nhất để tham mưu cho lãnh đạo Đảng, Nhà nước về vấn đề này, đồng thời đưa ra thảo luận rộng rãi, thậm chí tổ chức lấy ý kiến. ý kiến ​​của mọi người. Cá nhân tôi cho rằng Việt Nam vẫn cần phát triển điện hạt nhân ”, chuyên gia năng lượng này khẳng định.

Cuộc cách mạng năng lượng mới

Đi vào hoạt động từ năm 2018, Lọc hóa dầu Nghi Sơn hiện lỗ lũy kế 3,3 tỷ USD (tương đương 76 nghìn tỷ đồng) và nợ nguyên vật liệu lên tới 2,8 tỷ USD.

Không dừng lại ở việc thiếu điện, từ tháng 1 đến nay, nguồn cung xăng dầu trong nước cũng liên tục đứng trước nguy cơ gián đoạn khi Nhà máy Lọc dầu Nghi Sơn bất ngờ cắt công suất và thông báo ngừng cung cấp sản phẩm. sản phẩm một thời gian do thiếu tiền nhập nguyên liệu.

Với tổng vốn đầu tư hơn 9 tỷ USD, công suất giai đoạn đầu là 8,4 triệu tấn dầu thô và có thể nâng dần lên 10 triệu tấn dầu thô / năm, Lọc hóa dầu Nghi Sơn được kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam tự chủ. trong cung cấp xăng dầu. Năm 2021, nhà máy này đã sản xuất được 6,7 triệu tấn xăng dầu các loại, giúp đáp ứng một phần nhu cầu trong nước (khoảng 34%).

Nhưng mới bước sang năm 2022, hành vi “ao làng” của nhà máy khi tự ý cắt nguồn cung không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động kinh doanh xăng dầu mà còn ảnh hưởng xấu đến thị trường. thị trường và rộng hơn là kìm hãm sự phục hồi của nền kinh tế.

Từ trước đến nay, mặc dù Nhà máy Lọc dầu Nghi Sơn luôn “giấu nhẹm” việc công bố mức sản xuất nhưng nhờ nỗ lực của cơ quan quản lý và các đơn vị nhập khẩu, nguồn cung xăng dầu 6 tháng đầu năm về cơ bản đã giảm. đáp ứng đủ. Tuy nhiên, nguy cơ khan hiếm xăng dầu vẫn chực chờ do Việt Nam chưa chủ động được nguồn cung.

Theo đó, ngay cả khi Nhà máy Lọc dầu Nghi Sơn không tự ý cắt công suất, cộng với sản lượng khoảng 7 triệu tấn / năm của Nhà máy Lọc dầu Dung Quất thì Việt Nam cũng chỉ sản xuất được khoảng 2/3 tổng sản lượng. nhu cầu xăng dầu trong nước và phần còn lại phải bù đắp bằng nguồn nhập khẩu. Vừa qua, Chính phủ đã chỉ đạo Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) khẩn trương nghiên cứu đầu tư xây dựng tổ hợp dự án lọc hóa dầu mới tại Khu công nghiệp Dầu khí Long Sơn (Bà Rịa-Vũng Tàu). với kỳ vọng sẽ có thêm 10 triệu tấn xăng dầu / năm để kiểm soát hoàn toàn nguồn cung trong nước. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng phương án này cần được cân nhắc kỹ lưỡng hơn.

Do khai thác dầu thô trong nước chỉ đáp ứng được một phần sản lượng xăng dầu trong nước và sản lượng ngày càng giảm nên dù có xây thêm nhà máy lọc dầu thì Việt Nam vẫn phải phụ thuộc vào nguồn dầu thô nhập khẩu. Rõ ràng, đây là một bài toán lớn cần được tính toán cụ thể với nhiều thông số như dự báo trữ lượng dầu trong nước, sản lượng khai thác trong ngắn hạn và dài hạn, xu hướng thị trường thế giới,… Việc nhập khẩu xăng dầu trực tiếp hay nhập khẩu dầu thô có lợi không. để xử lý?

Riêng chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh vẫn không đồng tình với phương án xây mới nhà máy lọc dầu trong bối cảnh kinh tế khó khăn như hiện nay vì tốn kém, không kỳ vọng giải quyết triệt để vấn đề chủ động nguồn. cung cấp xăng dầu. “Nên dành nguồn lực đầu tư kho chứa xăng dầu để khi có biến động nguồn cung sẽ có đủ nguồn dự trữ đồng thời ứng phó”, ông Ánh đề xuất.

Theo Chủ tịch HĐTV PVN Hoàng Quốc Vượng, cần tăng cường dự trữ xăng dầu quốc gia, nhất là khi thế giới có những bất ổn ảnh hưởng xấu đến nguồn cung xăng dầu. Tất nhiên, tăng dự trữ cũng dẫn đến tăng chi phí, nhưng cần phải xem xét tổng thể lợi ích quốc gia. Việc tăng dự trữ cần sớm được phân tích, đánh giá để có điều chỉnh mục tiêu dự trữ cũng như có cơ chế, chính sách phù hợp.

Về tầm nhìn chiến lược, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam Trần Đình Thiên cho rằng, đã đến lúc Việt Nam phải khởi động một cuộc cách mạng năng lượng mới. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, trong một tương lai không xa, năng lượng hydro sẽ dần thay thế các nguồn năng lượng hóa thạch đang cạn kiệt để hình thành nền “kinh tế hydro”. Không chỉ là nguồn nhiên liệu sạch, hydro còn là nguyên liệu thô quan trọng cho nhiều lĩnh vực vận hành nền kinh tế carbon thấp.

Bloomberg dự báo, mức tiêu thụ hydro sẽ tăng nhanh để đáp ứng tới 24% tổng nhu cầu năng lượng trên toàn thế giới vào năm 2050. Một thị trường hydro quy mô lớn sẽ tạo ra doanh thu lần lượt khoảng 2,5 nghìn tỷ USD và 30 triệu USD. Công việc. Đến nay, hơn 30 quốc gia đã xây dựng chiến lược phát triển hydro, 15 quốc gia đã ban hành chính sách thúc đẩy sản xuất, phát triển cơ sở hạ tầng và sử dụng hydro để nắm bắt cơ hội.

Tại Việt Nam, Nghị quyết 55-NQ / TW cũng đặt ra nhiệm vụ nghiên cứu công nghệ, phát triển một số dự án sản xuất thử nghiệm và khuyến khích sử dụng năng lượng hydro phù hợp với xu thế chung của thế giới. Trước yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nhu cầu sử dụng năng lượng sẽ không ngừng tăng lên, trong khi nguồn cung ngày càng cạn kiệt. Việt Nam cần có lộ trình xây dựng mô hình năng lượng sạch cho tương lai.

Hydro đóng vai trò tích hợp các nguồn năng lượng tái tạo, tích trữ và phân phối năng lượng quy mô lớn cũng như giảm phát thải khí nhà kính trong các lĩnh vực khó khử cacbon như giao thông, sản xuất công nghiệp nặng,… sẽ là giải pháp hữu hiệu để đảm bảo “kép “mục tiêu an ninh năng lượng và phát triển xanh và bền vững. “Hydro sẽ định hình thời đại năng lượng mới trong 10-15 năm tới. Để chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi sang kỷ nguyên xanh, kỷ nguyên “không carbon” như cam kết của Việt Nam tại COP 26, “hydro xanh” cần được đặt trong chiến lược phát triển của đất nước ”, ông Thiện nhấn mạnh.

(Còn nữa)

Theo báo Nhân dân