Rong ruổi khắp phố phường Huế, gánh bánh mật của bà cụ 80 tuổi vẫn được săn đón bởi hương vị độc đáo.
Nếu ai hỏi về một trong những món ăn dân dã và khó tìm nhất ở Huế thì câu trả lời chắc chắn là món bánh hỏi mật mía. Cũng bởi bây giờ, chỉ có mẹ Trần Thị Gái là còn bán món này. Và cũng hiếm có bà già nào lại trải lòng như mẹ Gái. Những ngày trước Tết, người ta thắc mắc: “Năm trước con có chăm sóc mẹ không?”. (Bạn đã không gặp mẹ của bạn trong năm nay, phải không?). Sở dĩ như vậy vì người ta nhớ đến chiếc bánh dẻo, xanh được gói trong miếng lá chuối xanh, cùng với hũ mật mía chỉ bán được vài tháng trong năm.
Cô Gái làm nghề bán hàng rong nên việc du khách gặp gánh hàng rong của cô phụ thuộc khá nhiều vào cái duyên. Nhưng với kinh nghiệm và những khách hàng quen thuộc, chỉ cần đi theo lộ trình chị đi bán hàng là bạn có thể gặp được họ. Khoảng 7 giờ sáng, anh ta bắt đầu đi bộ từ nhà ở thôn Làng Xá Cồn theo đường Hoàng Quốc Việt, Trường Chinh rồi qua Bà Triệu. Bánh hết dọc đường thì chị về sớm, không hết thì nán lại cổng chùa Xuân Phú số 189 Bà Triệu cho đến trưa.
Việc gánh hàng của mẹ khá đơn giản: một bên là chiếc bánh đúc và lá chuối xanh, bên còn lại đựng một hũ mật mía, một con dao tre, một chiếc đĩa sứ và một ít miếng trầu cho mẹ nhai. Dưới hai thúng là hai thúng cạn đựng ghế nhựa cho khách ngồi.
Mở lớp lá chuối ra là lớp bánh dẻo, xanh mướt hiện hữu. Bà lão dùng một con dao nhỏ cắt những lát dài và hẹp rồi cắt thành những miếng hình thoi có kích thước bằng ngón tay cái. Đối với khách mua mang về, bánh sẽ được gói trong lá chuối cùng với một hộp mật mía.
Đối với khách ăn tại quán, Má Gái sẽ xếp bánh ra đĩa sứ rồi rưới mật ong lên trên, kèm theo một con dao tre nhỏ. Dao tre vừa dùng để cắt miếng bánh, vừa dùng để xiên que vừa ăn.
Ở Huế, bánh mật Mẹ Gai thường xuất hiện từ 23 tháng Chạp đến tháng Hai âm lịch, có khi bán đến tháng 5 âm lịch. Người Huế thường mua bánh mật đầu năm ăn để lấy may vì màu bánh xanh, vị ngọt thanh. Bánh còn được người dân dùng để cúng trong các dịp như ngày rằm, cúng ông Công ông Táo, đêm giao thừa, đầu năm mới …
Bánh đúc mật Mã Gai xuất hiện theo mùa lá mọc xanh tươi ở các vùng quê quanh làng Chuồn, làng Lại Thế hay làng Diễn Đại. Những chiếc lá thầu dầu nhuộm một màu xanh tự nhiên cho bánh. Theo kinh nghiệm của Mẹ Gái, những chiếc lá mọc thành bụi, có màu xanh tươi mới tạo nên một chiếc bánh đẹp. Khi nắng hè về, lá cây bị vàng cháy, không còn màu sắc đẹp. Sử dụng lá nổi kết hợp với lá dứa thơm giúp bánh thơm ngon hơn, nếu thay bằng các loại lá khác sẽ bị hăng, khó ăn.
Bánh có màu xanh và ngon là do Mẹ Gái dùng tay giã nhuyễn lá dứa và lá dứa. Sau đó vắt kiệt nước trộn vào bột gạo đã xay nhuyễn. Việc vò lá mất nhiều công sức nhưng cụ bà 80 tuổi vẫn chỉ xay thủ công bằng chày và cối chứ không dùng máy xay. Mẹ phải vừa giã liên tục vừa đảo lá không ngừng. Nếu nghỉ giữa chừng, lá sẽ bị ôi thiu.
Khi thưởng thức, bánh mật phải được chấm với nước mật mía vừa ngọt vừa thơm. Trước đây, mẹ Gái làm mật ong từ mật mía mua ở làng Văn Xá, cách trung tâm thành phố Huế khoảng 12 km về phía Bắc. Mật ong nấu chín và cho một ít nước cốt chanh vào cho thơm. Giờ Văn Xá không còn sản xuất mật mía nên bà con dùng đường cát trắng để nấu mật.
Nếu có dịp đến du lịch Huế vào những tháng đầu năm, bạn đừng quên đến với gánh bánh mật duy nhất còn sót lại này nhé. Chỉ với 15.000 – 20.000 đồng, bạn đã có trong tay một món ăn bình dị nhưng không kém phần thanh tao của vùng đất Cố đô.