Giữ nguyên từng vần điệu và âm nhạc
Người Vân Kiều nói tiếng Bru – Vân Kiều nhưng không có chữ viết. Vì vậy, “thơ của người Vân Kiều” thường là những bài ca dao, tuy giản dị nhưng cũng thật thấm thía, nhất là khi hát về tình yêu đôi lứa.
Một số tài liệu về văn hóa của người Vân Kiều còn ghi lại những câu thơ ngắn như:Lửa gặp gươm / Chàng gặp nàng “. Có khi lại sôi lên bùng cháy:” Nhớ nhau như con sóng / Thương nhau hơn dòng chảy xiết / Thương nhau chất núi trong lòng …“. Cũng có những lúc cảm thấy sũng nước:”Em ở trong chòi này đợi anh ngủ / Em muốn chơi Amam nhưng thiếu một người / Aman không đóng một người / Em biết bây giờ anh yêu ai ngoài em”…
Những dòng thơ mang tính biểu tượng này được các cặp đôi yêu nhau hát cho nhau nghe. Có thể đó là lời ru của mẹ cô trên võng. Cứ như vậy, ca từ của bài hát được truyền từ đời này sang đời khác.
Nhưng cũng có nhiều người Vân Kiều, vì quá say mê thơ ca, nhạc họa của dân tộc mà họ đã dành cả cuộc đời để học hỏi và gìn giữ. Ở Quảng Bình, có thể kể ngay đến anh Hồ Văn Tiêu (xã Kim Thủy, huyện Lệ Thủy). Ông Tiêu nguyên là Bí thư Đảng ủy xã miền núi Kim Thủy, lớn lên với những làn điệu dân ca thấm đẫm tình bà con hát trong những đêm mưa … Cội nguồn ấy luôn chảy trong ông mà mãi đến khi ông mới đã nghỉ hưu mà anh ấy đã nghỉ hưu. có thời gian để sống trọn vẹn cho đam mê. Anh đến từng bản, tập hợp những người biết hát dân ca để âm thầm khôi phục, bảo tồn các giá trị nghệ thuật dân gian của người Bru – Vân Kiều rồi truyền dạy lại cho học trò. “Tôi yêu những bài hát như máu thịt, nhưng tôi không muốn hát một mình. Bài hát chỉ thực sự gây được tiếng vang khi được nhiều người cùng hát ”, ông Tiêu nói.
 |
|
Nhạc cụ của người Vân Kiều góp mặt trong lễ hội truyền thống ở làng quê miền Tây Quảng Trị |
Kể từ đó, ở Kim Thủy và nhiều xã phía Tây Lệ Thủy, tiếng kèn Aman, sáo Pi, chiêng Prana, kèn Xiêng, kèn Sáo, Chà chấp… lại bắt đầu nổi lên. Chung tay với ông Tiêu, ở bản Khe Đáy (xã Trường Xuân, tỉnh Quảng Ninh) có già Hồ Văn Thưởng, còn được biết đến là người chơi thành thạo các loại nhạc cụ dân tộc của người Vân Kiều. Những nhạc cụ đó sẽ được già Thượng và thanh niên trong làng đích thân mang ra chơi trong các lễ hội Tết cổ truyền, lễ mừng lúa mới, lễ đâm trâu, đám cưới … “Bỏ nhạc, bỏ giá. Quy văn hóa là người Vân Kiều sẽ mất gốc, tức là phủ nhận những tinh hoa truyền thống của tổ tiên để lại ”, già Thương xót xa.
Đưa chiếc áo truyền thống vào giải …
Những năm gần đây, khi trang phục của đồng bào miền xuôi vốn rất tiện lợi và rẻ được du nhập lên vùng cao, may mắn thay, nhiều người Vân Kiều nhận thấy cần phải giữ gìn trang phục truyền thống của đồng bào mình.
 |
|
Men lá, bí quyết nấu những mẻ rượu ngon ở thôn Đá Bàn (xã Pa Nang, huyện Đakrông, Quảng Trị) |
Đầu tiên là nỗ lực khơi dậy tình yêu của học sinh với thổ cẩm của các cô giáo Trường Tiểu học và THCS A Dơi (Hướng Hóa, Quảng Trị). Thầy Hồ Sỹ Châm, Hiệu trưởng nhà trường từng xúc động khi nhận thấy nhiều người quay lưng với trang phục truyền thống của dân tộc mình, trong đó có học sinh. Theo thời gian, tất cả học sinh Vân Kiều trong trường đều có ít nhất một bộ trang phục thổ cẩm truyền thống. Vào sáng thứ hai đầu tuần và các ngày lễ lớn, các em mặc trang phục thổ cẩm. Từ đây, tình yêu với trang phục và những nét đẹp truyền thống của người Vân Kiều nảy nở.
\N
Tại xã A Bung (H.Đakrông, Quảng Trị), trước nguy cơ tuyệt chủng của thổ cẩm, chính quyền thậm chí còn đưa chủ trương hồi sinh thổ cẩm vào nghị quyết của Đảng ủy xã. Bằng những việc làm cụ thể, chính quyền A Bung đã thành lập 4 tổ sản xuất chuyên dệt thổ cẩm với gần 30 chị em. Thổ cẩm nhờ đó đã làm nên một cuộc hồi sinh kỳ diệu. Nếu ai đó đã một lần đến xã A Bung, không khỏi ngạc nhiên khi thấy các cán bộ xã đều mặc áo, váy thổ cẩm sặc sỡ.
Cháy việc không bao giờ tắt
Với kinh nghiệm sống hàng trăm năm ở núi rừng cùng với bàn tay khéo léo, người Vân Kiều lưu giữ nhiều nghề truyền thống. Trong đó có những kỹ năng mang đậm bản sắc Vân Kiều, sản phẩm tạo ra cũng trở thành vật phẩm quý hiếm.
 |
|
Gia đình ông Hồ Khăm ở bản Con Cưng (xã Kim Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình) luyện kèn, cồng chiêng và các làn điệu dân ca của người Bru – Vân Kiều cho con cháu trong gia đình. |
Ở xã Pa Ủ (H.Đakrông, Quảng Trị) có một thứ rượu thơm nồng làm say lòng bao người. Loại rượu này chỉ được nấu ở bản Đá Bàn, với thứ men kết tinh từ hàng chục loại lá, rễ mọc trong rừng sâu dọc biên giới Việt Lào. Bà Hồ Thị Mẹt (60 tuổi, nhà 3 đời làm men lá ở Đá Bàn) cho biết, từ nhỏ bà đã được mẹ truyền lại bí quyết làm men lá. Đó là công thức pha trộn các loại lá như tiêu, cỏ cà, păng xê … và rễ cây moi, sơn tra, pum looc … “Trong rừng có hàng nghìn loài cây, nhưng tôi vẫn nhận ra cây nào có tác dụng. cái gì không, cái gì độc. Cái này cũng làm vì quen chứ không phải tài năng “, mẹ vỗ miệng.
Mẹ còn “bật mí” thêm, ngoài men lá, điều làm nên sự đặc biệt của rượu Pa Nang chính là thứ “nước của trời” rỉ ra từ vách núi, lúc nào cũng trong vắt. “Hàng trăm năm nay, ngọn lửa nhà tôi chưa bao giờ tắt. Ở Đá Bàn bây giờ, dù chỉ còn chục hộ nấu rượu theo bí quyết xưa nhưng không ai có ý định bỏ nghề. Tôi hy vọng rượu sẽ tồn tại mãi mãi, ”mẹ nói.
Giữ lửa nghề của người Vân Kiều không chỉ là việc của những người lớn tuổi. Thanh niên thôn Tráng Tà Puông (xã Hướng Việt, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị) cho rằng đó là việc của thanh niên. Với nghề mây tre đan truyền thống của địa phương, cùng với sự hỗ trợ của các tổ chức phi chính phủ, nhóm bạn trẻ nơi đây đã tạo ra những chiếc ống hút, hộp đựng tăm, cốc uống nước … đẹp mắt, và đặc biệt sản phẩm đó mang lại cơm no, áo ấm.
Anh Hồ Văn Giới (28 tuổi, thôn Tráng Tà Puông) cho biết: “Chúng tôi vẫn sống dựa vào rừng, nhưng theo một cách khác, chứ không phải lâm tặc. Từ thành công bước đầu, các thành viên trong nhóm thậm chí còn quyết tâm thành lập HTX tre Vân Kiều … “Bếp có thể tắt nếu hết củi, nhưng mong muốn mang lại nghề truyền thống, mang lại sản phẩm. trở lại với cuộc sống. Sản phẩm truyền thống của chúng tôi chưa bao giờ hạ nhiệt ”, anh Giỏi nói. (còn tiếp)