Khắc họa tinh thần của một chiến sĩ kiên cường và dũng cảm
Chiến dịch bảo vệ Thành cổ Quảng Trị quy tụ nhiều nhà văn, nhà thơ qua các thời kỳ. Ngay trong chiến tranh, Quảng Trị đã có một thế hệ nhà văn, nhà thơ mặc áo lính. Nhiều tác giả xuất hiện trên chiến trường này đã trở thành những gương mặt tiêu biểu của thế hệ văn học chống Mỹ, như Anh Ngọc, Nguyễn Thụy Kha, Hoàng Nhuận Cầm, Nguyễn Trung Thu, Nguyễn Đức Mậu, Phạm Đình Lân, Trần Lê Ân, Nguyên Hồng. Ha … Càng về sau, đề tài chiến dịch bảo vệ Thành cổ Quảng Trị cũng trở lại nhiều lần trong văn học, mang đến những góc nhìn chi tiết và đầy ám ảnh về cuộc sống. Chiến tranh như tiểu thuyết: “Mưa đỏ” của Chu Lai, “Quảng Trị 1972” của Nguyễn Quang Vinh …
Nhắc đến văn xuôi là nói đến những ưu điểm lớn trong việc xây dựng và tái hiện bối cảnh không gian, tạo điểm nhấn qua các tình tiết, diễn biến của cốt truyện. Ngoài ra, bài văn xuôi viết về chiến dịch bảo vệ Thành cổ Quảng Trị đã khắc họa chân thực chân dung người lính trước bối cảnh bao trùm của hiện thực chiến tranh. Tái hiện lại chiến dịch bảo vệ Thành cổ Quảng Trị, các tác giả đều có chung cái nhìn khái quát về hình ảnh người chiến sĩ trong một thời khắc đặc biệt, một lát cắt đặc biệt của lịch sử dân tộc.
Cảm hứng chủ đạo được các tác giả sử dụng về trận chiến bảo vệ Thành cổ Quảng Trị là ca ngợi lý tưởng cống hiến và sự ra đi của những người lính tuổi đôi mươi. Trong số đó, những người lính sinh viên mang đến màu sắc chiến tranh đặc biệt. Ngày 6/9/1971 trở thành dấu ấn lịch sử của sinh viên Hà Nội khi hơn 30 trường đại học, cao đẳng chia tay gần 10.000 sinh viên. Sau thời gian huấn luyện, hầu hết các học viên này đều được chi viện cho tuyến lửa Quảng Trị.
Khoảnh khắc thiêng liêng ấy đã được Nguyễn Văn Thạc ghi lại trong nhật ký: “Tôi đã khóc, nước mắt lưng tròng, khi các anh đến tiễn đưa, khi buổi lễ kết thúc, khi Quốc ca làm rung động cả không khí trong khán phòng. lành mạnh trên lĩnh vực Tổng hợp. Bài hát này, tôi đã nghe bao nhiêu lần rồi, tôi đã cúi đầu suy nghĩ. Nhưng hôm nay tôi mới thực sự hiểu, thực sự cảm nhận được một điều đơn giản: Quốc ca của tôi, của tôi! Khóc, không phải vì yếu lòng, không phải vì buồn mà vì xúc động. Vì cuộc chia tay này thật thiêng liêng ”.(1) .
Tại Thành cổ Quảng Trị, những người lính phải đối mặt với thực tế khốc liệt của chiến tranh. Họ bắt đầu bằng những đêm gian nan vượt sông Bến Hải trong tầm bắn của đạn pháo địch. Bộ đội vượt sông bằng đủ loại phương tiện: xuồng cao su, xuồng, phao nhựa, dây cáp của lính công binh … Họ phải đối mặt với đủ loại pháo, B52 rải thảm, bom, 12mm với 8 hỏa lực của địch bắn ngang. con sông. Giữa hiện thực chiến tranh khốc liệt ấy, những người lính được khắc họa với vẻ đẹp anh dũng xung trận, quyết tâm hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.
Nổi bật nhất là những người chỉ huy gương mẫu, sáng suốt và trách nhiệm. Với phong cách ngợi ca quen thuộc, Chu Lai đã xây dựng hình ảnh Trung đoàn trưởng Vũ Thanh trong “Mưa đỏ”, người sát cánh cùng bộ đội từ ngày đầu đến giây phút cuối cùng của 81 ngày đêm ác liệt. Ngay trong ngày đầu gặp Tư lệnh mặt trận Lê Trọng, dù biết nhiệm vụ giữ Thành là vô cùng khó khăn, nhưng ông vẫn kiên quyết: “Trung đoàn sông Hương anh hùng xin hứa với Tư lệnh và Quân ủy rằng. sẽ được bảo quản càng lâu càng tốt ”.
Chính đại đội trưởng kiêm chính trị viên Đặng Huy Cường cũng thể hiện rõ sự nhanh nhẹn, chiến đấu dũng cảm dưới lưới bom hủy diệt và những đợt đánh phá bất ngờ của địch. Trong lần đầu chạm trán với kẻ thù, Huy Cường đã phát huy trí thông minh của mình bằng lối đánh của thời thơ ấu. Những quả lựu đạn được ném lung tung nhằm mục đích làm cho địch tràn vào như cá mắc bẫy, chỉ chờ đội của Huy Cường tiêu diệt. Huy Cường cũng dừng việc cắm cờ của Đại đội Hắc Báo do Nguyễn Văn Quang làm giám đốc.
Đến với cuộc chiến này, mỗi người lính đều có số phận riêng, cuộc đời riêng. Họ là những người tài hoa, nhiều hoài bão, ước mơ, hào hoa và lãng mạn trong chiến trận. Độc giả từng tiếp cận nhật ký của Trần Quốc Hùng đều có chung cảm xúc về những người lính với những khát khao, ước mơ về một tương lai hạnh phúc. Đó là những mong muốn giản dị giữa cuộc chiến khốc liệt mà các em đang tham gia: “Em chỉ muốn ngày đoàn tụ đến nhanh hơn để em có thể quay lại trường tiếp tục cùng các bạn hoàn thành sự nghiệp. Và rồi tôi sẽ xây dựng hạnh phúc-sống hạnh phúc. Khi đó, tôi có lẽ sẽ không đòi hỏi gì hơn là chúng tôi được sống cùng nhau trong một căn phòng ấm cúng. Khi đó, vợ tôi sẽ đến bệnh viện làm việc hàng ngày, còn tôi sẽ hoạt động trong lĩnh vực văn học nghệ thuật mà tôi đã ấp ủ từ lâu ”.(2).
Trong tiểu thuyết “Quảng Trị 1972”, Nguyễn Quang Vinh đã dành nhiều trang viết để nhớ về những người lính ở tuổi đôi mươi đầy mộng mơ. Họ đã chiến đấu và hy sinh trên mặt trận ác liệt nhất. Những người may mắn rời chiến trường trở về quê hương tiếp tục học tập và cống hiến, như Lê Thanh Bình tốt nghiệp Đại học Bách Khoa làm Giám đốc công ty, Ngô Duy Minh với cấp bậc. của Đại tá, Trưởng bệnh viện 198. Bình “Công” tốt nghiệp Đại học Kinh tế Kế hoạch, từng làm trưởng phòng tổ chức của một công ty may mặc …
“Có tuổi hai mươi mới thành sóng” …
Nếu văn xuôi mang đến cho người đọc những góc nhìn lớn về thời đại thì thơ viết về hình ảnh những người lính trong chiến dịch bảo vệ Thành cổ Quảng Trị lại chọn những lát cắt cảm xúc riêng. Nét nổi bật nhất của các chiến sĩ tham gia chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị xuất phát từ việc đa số là trí thức, sinh viên hào hứng lên đường tham gia chi viện cho chiến trường.
Chính vì lẽ đó, hình tượng người lính trong thơ còn mang dáng dấp, hình ảnh phản chiếu của những trí thức trẻ đầy nhiệt huyết khi bước vào trận chiến ác liệt. Đó là Trần Lê Ân với “Mùa hè đỏ lửa” được sáng tác ngay trên chiến trường: “Từ Thành cổ lửa chia tứ phương / Đưa hồn lửa cầu vồng từ tay súng ai / Lửa phượng học trò nghiêng cửa sổ / Ngọn lửa của tình yêu được nhen nhóm từ hoa lửa / Với ngọn cờ múa ngọn lửa mặt trời / Đốt trong đất chiến thắng ”. Hay màu “Cát trắng” trong mắt Nguyễn Thụy Kha phản chiếu bóng dáng người lính tuổi đôi mươi: “Có một mùa hạ / Mùa hè 1972 / Quảng Trị cát trắng in bóng lính trẻ măng trắng / Những người lính tuổi đôi mươi / Từ miền quê Bắc bộ tập kết về / Họ cười, họ hát ầm ĩ / Hành quân ra trận”.
Giữa bộn bề của chiến tranh, người lính vẫn chọn cho mình một góc bình yên. Khoảnh khắc ấy được Nguyễn Đức Mậu khắc họa trong “Chép chân dung” với hình ảnh: “Binh nhì ngồi trong hố cá nhân / Miệng nhai thức ăn khô / Mắt nhắm từ từ / Anh ăn ngủ / Súng tựa vai thảnh thơi / Phía trước của anh dòng sông Thạch Hãn / Sau lưng anh ngọn lửa lan tỏa / Một mình ngủ yên quá / Nhắm mắt cho trời đất bình yên.
Hình ảnh người lính trong thơ ca viết về cuộc chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị là khúc tráng ca hào hùng của cuộc Chiến tranh Vệ quốc. Những người lính bước vào cuộc chiến với tư thế của người đã viết nên lịch sử cho dân tộc. Những mất mát, đau thương của chiến tranh, vì vậy, đáng trân trọng, cảm thông và anh hùng hơn là buồn và sợ.
Hoàng Trần Cường trong “Quặng lửa” nhắc đến khoảng cách mênh mông giữa hai trận chiến: “Tôi run run vuốt mắt / Đồng đội không khép lại được / Chợt xúc động / Một tia sáng lấp lánh nóng bỏng / Nước mắt tôi tự thiêu trên môi / Những khoảng trống giữa hai trận đánh / Thường được lấp đầy như thế / Bao khoảng trống đã trôi qua / Còn lại bao nhiêu đồng đội Không thể kể hết những người lính đã hóa thân thành đất, cây, núi, sông của Tổ quốc. xúc động là những dòng thơ tạc vào tượng đài bình dị của người lính trong thơ Lê Bá Dương: “Xuôi dòng Thạch Hãn… chèo nhẹ / Còn bạn ta nằm dưới đáy sông / Hai mươi tuổi thành sóng / Vỗ bờ mãi ngàn năm”.
Xây dựng hình ảnh khiến người đọc cảm động
Có thể thấy, tản văn viết về chiến dịch bảo vệ Thành cổ Quảng Trị đã phản ánh, đúc kết và xây dựng hình tượng Bộ đội Cụ Hồ trong giai đoạn gian khổ, ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Văn học viết về chiến tranh đã tái hiện không gian chiến trường tàn khốc với lối viết hiện thực khiến người đọc đôi khi không tránh khỏi những ám ảnh. Xu hướng biên niên sử đã bộc lộ những ưu điểm trong việc khắc họa không gian trận chiến.
Theo Nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại, nguyên Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội: “Văn học gần đây có xu hướng thiên về biên niên sử, miêu tả chân thực. rằng nó không cần hư cấu Và cũng vì không cần hư cấu, văn học viết về chiến tranh đã tạo ra những hình ảnh có sức ảnh hưởng sâu sắc đến người đọc.
Văn học viết về những người lính chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị như một lát cắt ngắn trong hành trình văn học của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Cũng không đủ dài để mang lại sự hùng tráng, khắc họa hoàn cảnh và số phận của người lính trong một thời kỳ vĩ đại. Tuy nhiên, hình tượng người lính thời kỳ này vẫn cuốn hút người đọc khi đối diện với thời khắc đầy âm vang, khốc liệt của chiến tranh.
Điểm nổi bật của tản văn về trận đánh Thành cổ Quảng Trị là việc khắc họa ấn tượng và giàu sức gợi về hình ảnh những người lính sinh viên mang trong mình nhiều ước mơ và lý tưởng chiến đấu. Họ mong muốn được đóng góp sức mình trong sứ mệnh đấu tranh giải phóng dân tộc thiêng liêng. Những người lính trẻ, rất trẻ đó đã tình nguyện hiến thân vì sự nghiệp cao cả. Văn học đã đi sâu khai thác góc độ tâm lý, hành động với những rung cảm nhạy cảm của những người lính trẻ trong chiến tranh.
Vì lẽ đó, người đọc có thể nhận thấy ngay trong vẻ dũng cảm, anh hùng là nỗi nhớ mẹ, tình người yêu, tình đồng chí, người lính trong sáng. Giữa tiếng máy bay gầm rú, tiếng bom ầm ầm, tiếng cười nói trong trẻo của du kích, tiếng chim kể chuyện trên chốt… Đó là những khoảng lặng hàn gắn vết thương của một thời ác liệt. .
Với đặc điểm riêng và thế mạnh của văn học, phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ đã được lan tỏa sâu rộng và bền vững thông qua những sáng tạo nghệ thuật độc đáo viết về cuộc chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị. Những tượng đài dũng cảm, kiêu hãnh của thế hệ chiến sĩ “thời trang thép và giấy” đã tạo nên dấu ấn sâu đậm, khó phai mờ trong lòng người đọc.
Thạc sĩ NGUYỄN ĐỨC HÀ
————-
(1) Đặng Vương Hưng, Mãi mãi tuổi hai mươi, NXB Thanh Niên, Hà Nội, 2005, tr.33.
(2) Nhiều tác giả, Một thời hoa lửa – câu chuyện của một thế hệ đã làm nên huyền thoại, Nxb Trẻ, TP.HCM, 2012, tr.199.