Tết Nguyên đán của Việt Nam mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện sức sống trường tồn và lòng mong mỏi của con người về sự hòa hợp của Trời – Đất – Nhân. Tết Nguyên đán là sự thể hiện mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên trên tinh thần văn hóa nông nghiệp; với thị tộc, làng xã trong cộng đồng dân tộc; với niềm tin thần thánh, thăng hoa trong đời sống tâm linh.
Theo TS Trần Hữu Sơn – Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, tùy theo hoàn cảnh của từng gia đình, nhưng về cơ bản, mỗi gia đình nên chuẩn bị 2 mâm cỗ cúng giao thừa và một mâm cỗ vào chiều 30 Tết. cúng giao thừa. Người lớn tuổi nhất trong nhà sẽ thắp hương và đọc văn khấn với nội dung chính là mời thần linh, tổ tiên về ăn Tết cùng gia đình.
Trong mâm cỗ ngày Tết cổ truyền không thể thiếu những món ăn sau:
Bánh chưng
Bánh chưng là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết. Giống như linh hồn của mâm cơm ngày Tết bởi nguyên liệu làm ra bánh chưng là tinh hoa của đất trời. Nhân bánh được làm từ gạo nếp, thịt lợn và đậu xanh nên nét đặc trưng của loại bánh này là hương vị thơm ngon, đậm đà dân tộc. Đôi bánh chưng xanh trong gói quà Tết mang ý nghĩa mang đến sự sung túc, may mắn trong năm mới.
Gà luộc
Gà luộc – món ăn khoái khẩu của nhiều người, đặc biệt là người dân miền Bắc. Thịt gà thường được cúng trong các dịp lễ, rằm, tất nhiên nó cũng xuất hiện trong mâm cỗ ngày Tết. Vào dịp này, người ta sẽ luộc nguyên một con gà và dự đoán số phận qua món chân gà luộc. Gà ăn kèm với lá chanh, muối tiêu chanh có hương vị đặc trưng, không lẫn vào đâu được.
Nem rán
Với vị trí trung tâm của mâm cỗ ngày Tết, giò chả dường như là một trong những món bắt buộc phải có. Mang ý nghĩa “ấm no trong ấm ngoài nhà, phúc lộc đầy nhà”, một phần không thể thiếu trong ẩm thực Việt Nam. Một miếng chả rươi chấm với nước mắm ăn kèm với dưa hành thì thật là tuyệt.
Thịt kho trứng
Thịt kho hay còn được người miền Nam gọi là thịt kho hột vịt là món ăn quen thuộc của mỗi gia đình Việt Nam. Món thịt kho tộ mang ý nghĩa đem lại hạnh phúc, hòa thuận cho gia đình. Trong mâm cỗ ngày Tết, hột vịt lộn không được chặt mà để nguyên con, ngụ ý cầu mong một năm mới no đủ cho gia chủ.
Thịt đông lạnh
Nếu trong dịp Tết, các gia đình miền Nam chuộng thịt kho thì ở miền Bắc lại chuộng thịt đông. Điều này xuất phát từ điều kiện khí hậu khác nhau của hai miền. Năm mới, thời tiết miền Bắc thường se lạnh, rất lý tưởng để làm món thịt đông, vừa để được lâu, vừa có hương vị thơm ngon, mềm như thạch. Thịt quả trong như thạch, là biểu tượng của sự sung túc. Ngoài ra, sự hài hòa, gắn kết giữa các nguyên liệu trong món thịt đông cũng là một lời chúc may mắn.