Trong văn bản gửi UBND tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu ngày 20/6, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch giải thích việc đổi tên nhằm “đảm bảo nguyên tắc tôn trọng cộng đồng chủ thể của di sản, tránh hiểu nhầm về di sản.” lịch sử, hoặc gây mâu thuẫn giữa các cộng đồng trong khối đại đoàn kết các dân tộc Việt Nam ”.
Địa phương cũng cần chỉnh sửa hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo hướng làm sâu sắc thêm các giá trị văn hóa, truyền thống đặc thù của cư dân vùng biển, đảo; lược bỏ các yếu tố mới, chưa được xác nhận về mặt lịch sử. Nội dung quảng bá di tích lịch sử văn hóa đền An Sơn, địa điểm tổ chức lễ giỗ bà Phi Yến hàng năm cũng cần được điều chỉnh.
Sau ngày giỗ vợ thứ Hoàng Phi Yến tại huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, nơi được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào đầu năm 2022, Hội đồng Nguyễn Phúc Việt Nam (hay còn gọi là Hội đồng tộc Việt Nam). Hội đồng Nguyễn Phước Tộc, hậu duệ triều Nguyễn) đã kiến nghị thu hồi quyết định này. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết đã tổ chức đoàn công tác xuống địa phương rà soát quy trình kiểm kê, lập hồ sơ khoa học; làm việc với Hội đồng Nguyễn Phúc tộc Việt Nam tỉnh Thừa Thiên Huế.
Ngày 16/6, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, Hội đồng thẩm định hồ sơ di sản đã họp để xem xét hồ sơ. Bộ cho rằng lễ giỗ bà Phi Yến có những giá trị đáp ứng các tiêu chí của di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Việc đăng ký nhằm ghi nhận những giá trị văn hóa tinh thần mang tính sáng tạo của cộng đồng; khuyến khích, nâng cao nhận thức trong thực hành, trao truyền di sản văn hóa, giữ gìn bản sắc văn hóa của chính cộng đồng.
Đây cũng là để công nhận một lễ hội – hoạt động tín ngưỡng của nhân dân được pháp luật bảo vệ chứ không có nghĩa là tôn vinh hay công nhận một nhân vật hay sự kiện lịch sử.
Tuy nhiên, việc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu đề nghị đặt tên di sản là ngày giỗ của vợ thứ Hoàng Phi Yến, kèm theo một số chi tiết trong hồ sơ đề cập đến sự tích của bà “có thể gây ra hiểu lầm về một nhân vật lịch sử. “. Trong khi di sản có nhiều tên gọi khác như giỗ bà, giỗ bà, giỗ bà Phi Yến, giỗ bà Hoàng Phi Yến…
Tượng Bà Phi Yến trong chính điện của An Sơn miếu. Hình ảnh: phongnhaexplorer
Theo hồ sơ di sản do tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu xây dựng, Phi Yến tên thật là Lê Thị Răm, thứ phi của vua Nguyễn Ánh (sau là vua Gia Long), hiện thờ tại An Sơn Miếu. Năm 1783, chúa Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn truy đuổi, phải chạy ra Côn Đảo, bà Phi Yến đi theo. Để ngăn cản Nguyễn Ánh cầu cứu người Pháp, bà bị chồng giam cầm trong hang đá trên hoang đảo. Con của Phi Yến và chúa Nguyễn Ánh là hoàng tử Hội An (hoàng tử Cải) khóc thương mẹ, bị thần ném xuống biển, xác trôi về làng Cỏ Ống, được dân làng chôn cất và lập miếu thờ.
Vẫn theo di sản ghi chép, năm 1785, Phi Yến được dân làng rước về. Tại đây, bà bị dân làng xâm phạm nên đã tự sát vào ngày 18 tháng 10 năm 1785 âm lịch. Để tỏ lòng thành kính, dân làng đã lập đền thờ bà. Năm 1861, Pháp chiếm Côn Đảo, lập nhà tù, chùa xuống cấp dần và đổ sập. Năm 1958, Thủ quỹ tỉnh Côn Sơn cho xây dựng lại ngôi miếu nhỏ trên nền ngôi miếu cũ thờ Phi Yến, lấy tên là An Sơn Miếu. Để tưởng nhớ, vào ngày 17-18 tháng 10 âm lịch hàng năm, dân làng An Hải tổ chức giỗ bà Phi Yến.
Ngày 26/4, Hội đồng họ Nguyễn Phúc Việt Nam đã có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ, đề nghị thu hồi quyết định công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia với lễ giỗ phu nhân Hoàng Phi Yến ở huyện Côn Đảo. Hội đồng khẳng định “phi tần Hoàng Phi Yến chỉ là nhân vật hư cấu”. Nguyễn Phúc là dân tộc gì? và Đại Nam liệt truyện Không có tài liệu nào cho biết ai là vợ lẽ của vua Gia Long tên là Lê Thị Răm và có hiệu là Thụy Phi Yến. Gia phả hoàng gia không ghi Hoàng tử Cải là con vua Gia Long. Kết quả nghiên cứu sử sách triều Nguyễn cho thấy chúa Nguyễn Ánh chưa từng ra Côn Đảo.
Cuối tháng 5, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam yêu cầu Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia xem xét, xử lý kiến nghị của Hội đồng Nguyễn Phúc Việt Nam.